Ειρήνη Γελέκη | Ψυχολόγος ΜSc – Ψυχοθεραπεύτρια
Υπάρχει σε όλους μας ένας έμφυτος ψυχολογικός μηχανισμός ο οποίος μας ωθεί να αγωνιζόμαστε για τη δημιουργική ανάπτυξη των δυνατοτήτων μας. Αυτός ο μηχανισμός ονομάζεται αυτοπραγμάτωση και έχει άμεση σχέση με την ελευθερία έκφρασης του αυθεντικού εαυτού μας σε προσωπικό και κοινωνικό επίπεδο. Ο ψυχολόγος Carl Rogers θεωρούσε πως όσο περισσότερο καλλιεργούμε την αυτογνωσία μας, τόσο περισσότερο οδεύουμε προς την αυτοπραγμάτωση μας. Η αυτογνωσία θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως μια στάση ενεργούς περιέργειας για το πώς αντιλαμβανόμαστε τον εαυτό μας εσωτερικά (σκέψεις, συναισθήματα, προσωπικές ανάγκες και αξίες, κλπ) αλλά και το πώς αντιλαμβανόμαστε το περιβάλλον μας (τους άλλους ανθρώπους, το κοινωνικό και πολιτισμικό πλαίσιο που ζούμε, κλπ). Έτσι οι διαπροσωπικές σχέσεις αποτελούν ένα σημαντικό τομέα της ζωής μας μέσω του οποίου εξελισσόμαστε και αναπτύσσουμε την αυτογνωσία μας.
Ο ρόλος των διαπροσωπικών σχέσεων στην έκφραση του αυθεντικού εαυτού:
Η έμφυτη τάση για αυτοπραγμάτωση συνδέεται άμεσα με τον τρόπο που σχετιζόμαστε με τους άλλους. Πολλές μελέτες έχουν αναδείξει τον σημαντικό ρόλο που παίζει η ποιότητα των διαπροσωπικών σχέσεων στη διαμόρφωση της προσωπικότητας, στην ψυχική υγεία και την προσωπική ανάπτυξη του ανθρώπου. Από τη στιγμή της γέννησής έχουμε έμφυτη την ανάγκη να δημιουργούμε σχέσεις με τους άλλους ώστε να καλύψουμε την επιβίωση, τις συναισθηματικές και ψυχολογικές μας ανάγκες. Γι’ αυτό το λόγο θεωρούμε ότι είναι τόσο σημαντική για εμάς η τάση να αναζητούμε την προσοχή και την εύνοια των άλλων και συχνά υιοθετούμε συμπεριφορές προς αυτή την κατεύθυνση. Ως βρέφη διαθέτουμε έμφυτα αντανακλαστικά τα οποία μας βοηθούν στην ανάπτυξη των σχέσεων με σημαντικά πρόσωπα (γονείς και άλλοι φροντιστές) που θα συμβάλλουν στην επιβίωση και την ψυχοσυναισθηματική μας ανάπτυξη. Ένα τέτοιο παράδειγμα αποτελεί το κοινωνικό χαμόγελο, δηλαδή το βρέφος χαμογελάει όταν αντικρίζει ανθρώπινα πρόσωπα, και αυτή η συμπεριφορά προσελκύει τη θετική ανταπόκριση της οικογένειας ώστε να το φροντίσουν και να ενισχυθεί ο συναισθηματικός δεσμός ανάμεσά τους.
Συνθήκες που ευνοούν ή μπλοκάρουν την αυθεντική μας έκφραση και αυτοεκτίμηση: Οι κατάλληλες συνθήκες του κοινωνικού μας περιβάλλοντος διευκολύνουν το να νιώθουμε άνετα να εκφραστούμε αυθεντικά, ενώ οι αρνητικές συνθήκες δημιουργούν εμπόδια καθώς επηρεάζουν την αυτοεκτίμησή και μας δημιουργούν εσωτερικές συγκρούσεις. Από πολύ μικρή ηλικία, ο τρόπος που αντιλαμβανόμαστε τον εαυτό μας δομείται μέσα από την αλληλεπίδραση και την αποδοχή που δεχόμαστε από σημαντικά για εμάς πρόσωπα (πχ. γονείς, δασκάλους, φίλους, κλπ.). Σταδιακά χτίζεται μέσα μας ένα οργανωμένο πρότυπο πεποιθήσεων και αξιών που προκύπτουν είτε από τις εμπειρίες που βιώνουμε άμεσα, είτε μέσω της επιρροής και εσωτερίκευσης των αξιών & αντιλήψεων των σημαντικών άλλων.
Έτσι η θετική στάση των σημαντικών προσώπων αυξάνει την αυτοεκτίμηση μας και την περαιτέρω προσωπική ανάπτυξη, ενισχύοντας την προθυμία να βιώσουμε νέες εμπειρίες που ταιριάζουν με τις προσωπικές μας ανάγκες. Ένα τέτοιο παράδειγμα αποτελεί η θετική στάση των γονέων όταν το μικρό παιδί θέλει να δοκιμάσει να κάνει μόνο του κάτι, όταν θέλει να εξερευνήσει το περιβάλλον του, να παίξει αυθόρμητα, κλπ. Αντιθέτως, όταν οι άλλοι μας συμπεριφέρονται με επίκριση, αδιαφορία ή κακοποίηση, τότε νιώθουμε απογοήτευση και διαμορφώνουμε μια διαστρεβλωμένη αντίληψη για τον εαυτό μας. Αυτό προκαλεί περισσότερο άγχος και εσωτερική σύγκρουση ανάμεσα σε αυτό που θέλουμε να είμαστε και σε αυτό που “πρέπει” να είμαστε για να μας αποδεχτούν και να μην μας απορρίψουν. Επιπλέον, μαθαίνοντας να αγνοούμε τις βαθύτερες ανάγκες μας για να προσαρμοστούμε σε ένα επικριτικό και άκαμπτο περιβάλλον, συχνά προς τις σχέσεις μας υιοθετούμε και οι ίδιοι δυσλειτουργικά μοτίβα πεποιθήσεων και συμπεριφορών. Με αυτό τον τρόπο δημιουργούμε μέσα μας ακόμα περισσότερες συγκρούσεις. Όταν αγνοούμε ή περιορίζουμε τα προσωπικά μας “θέλω” αυτό συνεπάγεται περιορισμό της ελεύθερης έκφρασής και της αυτοεκτίμησής μας.
Οι επαναλαμβανόμενες εμπειρίες σχέσεων με έντονο συναισθηματικό περιεχόμενο (είτε θετικές, είτε αρνητικές), επιδρούν αθροιστικά και έτσι μπορούν να συνεχίσουν να μας επηρεάζουν ακόμα και ύστερα από πολλά χρόνια. Στην περίπτωση των αρνητικών εμπειριών, οι εσωτερικές συγκρούσεις δημιουργούν μεγάλη ένταση η οποία μπορεί να προκαλέσει ποικίλες σωματικές ενοχλήσεις και ψυχοσωματικές ασθένειες, διαταραχές άγχους, κατάθλιψη, δυσλειτουργίες σε σημαντικούς τομείς της καθημερινότητάς μας, παραμονή σε τοξικές σχέσεις, κλπ.
Αντιθέτως, οι θετικές, ουσιαστικές σχέσεις μειώνουν το στρες, συμβάλλουν στην καλή σωματική και ψυχική υγεία, και μπορούν να έχουν επανορθωτικό ρόλο σε οποιαδήποτε στιγμή της ζωής μας. Μέσα σε σχέσεις όπου νιώθουμε ασφάλεια, άνευ όρων αποδοχή και ελευθερία έκφρασης του εαυτού μας, μπορούμε να ανακτήσουμε την εσωτερική μας δύναμη και να έρθουμε ξανά σε επαφή με τις βαθύτερες ανάγκες μας. Αυτές οι θετικές εμπειρίες συντελούν στο να γινόμαστε όλο και περισσότερο αυθεντικοί και ικανοποιημένοι με τον εαυτό μας και τελικά να κατευθυνθούμε προς την αυτοπραγμάτωσή μας.
Για το Your Therapist,