Κωνσταντίνος Αϊτάκης | Ψυχολόγος – Ψυχοθεραπευτής
Η πραγματική επαφή ανάμεσα σε έναν ψυχοθεραπευτή και ένα πρόσωπο που αναζητά βοήθεια βρίσκεται στην «καρδιά» κάθε ψυχοθεραπευτικής προσπάθειας.
Παρότι ένας ψυχοθεραπευτής μπορεί να επιστρατεύει τη θεωρία για να κατανοήσει τις δυσκολίες του θεραπευόμενου και να χρησιμοποιήσει ποικιλία τεχνικών για να τις ξεπεράσει, ωστόσο, η θεωρία και οι τεχνικές μεταβιβάζονται μέσα από το «είναι» του ψυχοθεραπευτή ως προσώπου. Ο μοναδικός «σύνδεσμος» που δημιουργείται κατά τη διάρκεια της ψυχοθεραπείας ανάμεσα στον θεραπευτή και στον θεραπευόμενο ονομάζεται «θεραπευτική σχέση» και μπορεί να αποτελέσει, πιθανώς, την μεγαλύτερη «κινητήριο» δύναμη στη διαδικασία των θετικών αλλαγών και της προόδου που μπορεί να επιτελέσει η ψυχοθεραπεία.
Η εμπειρία της θεραπευτικής σχέσης είναι μοναδική και δεν συναντάται εκτός του θεραπευτικού πλαισίου: ένας άνθρωπος εκτίθεται σε μια κατάσταση στην οποία ένας άλλος άνθρωπος θα τον ακούσει για ορισμένες ώρες, θα κάνει κάθε προσπάθεια να δει τα ζητήματα που θα αναφερθούν από την πλευρά του ομιλητή που έχει απέναντί του και θα μεταχειριστεί ό,τι ειπώθηκε με απόλυτο σεβασμό και εχεμύθεια έχοντας ως πρωταρχικό στόχο τις ανάγκες του συνομιλητή του. Από την άλλη πλευρά, δεν θα αποκαλύψει σχεδόν τίποτα για τον εαυτό του ή θα προβεί σε κάποιες περιορισμένες «αυτοαποκαλύψεις» και πάλι με βασικό γνώμονα τους στόχους και τις ανάγκες του θεραπευόμενου συνομιλητή του. Από την πλευρά του θεραπευόμενου, «γεννιούνται» πολλά εύλογα ερωτήματα:
- «Μπορώ να έχω εμπιστοσύνη στον ψυχοθεραπευτή;»
- «Το ενδιαφέρον που δείχνει σε όσα λέω είναι αυθεντικό;»
- «Ο ψυχοθεραπευτής θα προσπαθήσει να με «αλλάξει;»
και άλλες πάρα πολλές αμφιβολίες που είναι απόλυτα σεβαστές και δικαιολογημένες.
Η θεραπευτική σχέση, λοιπόν, είναι μια διαδικασία που δεν σταματά καθόλου καθόλη τη διάρκεια της ψυχοθεραπευτικής διαδικασίας, «χτίζεται» όμως κατά τη διάρκεια των αρχικών συνεδριών όπου μπαίνουν, ή δεν μπαίνουν, τα απαραίτητα «θεμέλια» που θα αποτελέσουν την «ραχοκοκαλιά» της.
Στον παρόν κείμενο, θα δούμε τη σημασία και τον ρόλο της θεραπευτικής σχέσης από την σκοπιά της γνωσιακής – συμπεριφοριστικής κατεύθυνσης στην ψυχοθεραπεία. Πριν μιλήσουμε, όμως, για την έννοια της συνεργασίας ανάμεσα στον ψυχοθεραπευτή και τον θεραπευόμενο που είναι βασική σε αυτήν την προσέγγιση, πρέπει πρώτα να δούμε τους «βασικούς όρους» της θεραπευτικής σχέσης όπως πρώτη τους ανέδειξε η προσωποκεντρική ψυχοθεραπεία και στη συνέχεια υιοθετήθηκαν σχεδόν αυτούσιοι και από τη γνωσιακή – συμπεριφοριστική ψυχοθεραπεία.
Οι βασικοί, λοιπόν, όροι για να οικοδομηθεί μια «υγιής» θεραπευτική σχέση περιλαμβάνουν: την άνευ όρων αποδοχή των όσων λέει ο θεραπευόμενος από τον ψυχοθεραπευτή, η έννοια της «αυθεντικής παρουσίας» του ψυχοθεραπευτή που σημαίνει το «ζεστό», γνήσιο ενδιαφέρον και η ενσυναισθητική ματιά του στα ζητήματα του συνομιλητή του, να μπορεί δηλαδή να μπει στον «κόσμο» του και να δει τις δυσκολίες του όπως τις βλέπει ο θεραπευόμενος ούτως ώστε να δημιουργηθεί ένας μοναδικός «σύνδεσμος» που διακατέχεται από ειλικρίνεια και σεβασμό.
Η γνωσιακή – συμπεριφοριστική κατεύθυνση έχει συμφωνήσει στο ακέραιο στην τεράστια σημασία των παραπάνω χαρακτηριστικών από την πλευρά του θεραπευτή ώστε να υπάρξει πρόοδος και οφέλη από την ψυχοθεραπεία. Φυσικά, η φύση της γνωσιακής – συμπεριφοριστικής κατεύθυνσης η οποία είναι μια βραχύχρονη μορφή ψυχοθεραπείας, εστιασμένη στο «εδώ και τώρα», χρησιμοποιώντας στοχοθεσία και συγκεκριμένες τεχνικές (γνωσιακές και συμπεριφοριστικές), έθεσε νέα χαρακτηριστικά στη δομή της θεραπευτικής σχέσης. Η συνεργατικότητα του μοντέλου, που σημαίνει ότι θεραπευτής και θεραπευόμενος συμφωνούν και συνθέτουν από κοινού τους στόχους της ψυχοθεραπευτικής διαδικασίας θέτει τον ψυχοθεραπευτή σε ρόλο συνεργάτη, «δασκάλου», «προπονητή» ακόμα και «επιστήμονα» στη σχέση του με τον θεραπευόμενο.
- Ως συνεργάτης, θα εργαστεί, από κοινού με τον θεραπευόμενο, χρησιμοποιώντας τους «βασικούς όρους» που αναφέραμε αλλά και τις τεχνικές που κρίνει απαραίτητες ώστε να επιτευχθούν οι, από κοινού, συμφωνημένοι στόχοι.
- Ως δάσκαλος, κυρίως μέσω της διαδικασίας της ψυχοεκπαίδευσης, θα παράσχει στον θεραπευόμενο πληροφορίες για τις δυσκολίες του, καθώς και μέσω της εμπειρίας του, χρήσιμα παραδείγματα που θα «ξεμπλοκάρουν» τον θεραπευόμενο και θα του ανοίξουν καινούριους δρόμους και οπτικές. Ως προπονητής, θα ενισχύσει τον θεραπευόμενο για την προσπάθεια και την πρόοδο που έχει κάνει και θα του επισημάνει τα εμπόδια και τις δυσκολίες που υπάρχουν και εμποδίζουν, πιθανώς, την επίτευξη των στόχων του θέτοντας νέο πλάνο για την υπερκέραση των εμποδίων.
- Ως επιστήμονας, θα παράσχει δεδομένα ώστε να αμφισβητήσει πιθανά δυσλειτουργικά μοτίβα σκέψεων του θεραπευόμενου που τον κρατούν «δέσμιο» σε συμπεριφορές και συναισθηματικές αντιδράσεις οι οποίες επηρεάζουν αρνητικά τη σχέση του με τον εαυτό του και τους άλλους ανθρώπους.
Ο θεραπευόμενος δεν είναι βέβαια ένας «παθητικός δέκτης» των όσων αναφέραμε αλλά, αντίθετα, ένας «συνεργάτης», ένας ενεργός φορέας της διαδικασίας αλλαγής του δοκιμάζοντας καινούριες συμπεριφορές και νέους τρόπους σκέψης, με απώτερο σκοπό να γίνει ο ίδιος δάσκαλος, προπονητής και επιστήμονας του εαυτού του και όσων του συμβαίνουν! Πάρα πολλές έρευνες που ζητούν ανατροφοδότηση από τους θεραπευόμενους σε σχέση με το πιο σημαντικό κομμάτι της θεραπευτικής διαδικασίας έχουν επισημάνει τον κεντρικό ρόλο της θεραπευτικής σχέσης στην επιτυχή έκβαση, αν μπορούμε να το θέσουμε αδόκιμα, της ψυχοθεραπείας. Ανεξάρτητο από το θεραπευτικό μοντέλο που ακολουθεί ένας ψυχοθεραπευτής, ο τρόπος που θα δομήσει αυτή τη σχέση ώστε να διαπνέεται από τις αρχές που αναφέραμε, είναι κομβικής σημασίας ώστε να δημιουργηθεί ένας «πυρήνας εμπιστοσύνης» πάνω στον οποίο θα προστεθούν οι πιο συγκεκριμένες τεχνικές για να παρασχεθεί η μεγαλύτερη δυνατή βοήθεια στον άνθρωπο που ξεκινάει το μοναδικό ταξίδι της ψυχοθεραπείας.
Για το Your Therapist,