Η Γλυκερία Αποστολοπούλου Ψυχοθεραπεύτρια MSc, μιλά στην ομάδα του Your Therapist!
1. Πόσο μπορεί να αλλάξει κάποιον η ψυχοθεραπεία;
Η ψυχοθεραπεία αποτελεί μια διαδικασία αλλαγής μόνο και εφόσον ο ίδιος ο θεραπευόμενος έχει κίνητρο και επιθυμία να αλλάξει.
Στόχος της ψυχοθεραπείας δεν είναι να γίνουμε «άλλοι άνθρωποι», αλλά να γνωρίσουμε και να αποδεχτούμε όλα τα κομμάτια του εαυτού μας, ακόμη και τα πιο λογοκριμένα. Η αλλαγή μέσω της ψυχοθεραπείας εντοπίζεται τόσο σε συναισθηματικό επίπεδο, όσο και σε συμπεριφορικό, ανάλογα με το αίτημα του κάθε ανθρώπου. Καταλύτης για την αλλαγή είναι η θεραπευτική σχέση και οι στόχοι που θέτει ο θεραπευόμενος σε συνεργασία με το θεραπευτή. Ο ασφαλής χώρος, επομένως, της ψυχοθεραπείας μας επιτρέπει να γνωρίσουμε πρωτίστως τον εαυτό μας, να τον αποδεχτούμε και να αλλάξουμε κάποια μοτίβα που πλέον δε μας εξυπηρετούν.
2. Πόσο απαραίτητος είναι στην εποχή μας ένας ψυχολόγος και γιατί;
Ζούμε σε μια εποχή πιέσεων, κοινωνικών, οικονομικών, ψυχολογικών… ένας επαγγελματίας ψυχικής υγείας μπορεί να λειτουργήσει ιδιαίτερα βοηθητικά διευκολύνοντάς μας να ενισχύσουμε την ψυχική μας ανθεκτικότητα, ώστε να ανταπεξέλθουμε στις προκλήσεις της εποχής μας με λιγότερο ψυχικό κόστος. Θα έλεγα ότι ανέκαθεν οι άνθρωποι είχαμε ανάγκη να φροντίσουμε την ψυχική μας υγεία, όμως η εποχή που ζούμε μας παρέχει και περισσότερες διεξόδους για να αναζητήσουμε υποστήριξη. Χαρακτηριστικά παραδείγματα αποτελούν η ψυχοθεραπεία μέσω διαδικτύου, οι δομές δωρεάν ψυχολογικής υποστήριξης, αλλά και η πληθώρα επαγγελματιών που βρίσκονται στον τομέα της ψυχικής υγείας. Προσωπικά έχω παρατηρήσει ότι από την πρώτη καραντίνα μέχρι και σήμερα οι άνθρωποι έχουμε σπάσει σε μεγάλο βαθμό το στίγμα και ζητάμε βοήθεια για την ψυχική μας υγεία πιο εύκολα.
Ένας ακόμη λόγος που είναι αναγκαίος ο ψυχολόγος στις μέρες μας είναι το ότι οι άνθρωποι έχουμε ανάγκη για σύνδεση, αποδοχή και ασφάλεια. Νομίζω ότι η εποχή μας χαρακτηρίζεται από τα αντίθετα. Επομένως, η σύναψη μιας υποστηρικτικής θεραπευτικής σχέσης είναι αναγκαιότητα για το σύγχρονο άνθρωπο που θέτει ως προτεραιότητα τη φροντίδα του εαυτού του και κατ´ επέκταση των σχέσεών του.
3. Πως αντιλαμβάνεστε την έννοια του ευ ζην;
Το ευ ζην είναι μια έννοια – ομπρέλα με πάρα πολλές παραμέτρους. Θεωρείται και βιβλιογραφικά ένας πολυδιάστατος ρόλος που περιλαμβάνει παράγοντες, όπως η ευτυχία, η ικανοποίηση από τη ζωή, τη συναισθηματική ρύθμιση και την υποκειμενική δημιουργία και αντίληψη νοήματος. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί το μοντέλο PERMA του Seligman (2011), που ορίζει πέντε βασικούς πυλώνες του ευ ζην και πιο συγκεκριμένα αυτούς των θετικών συναισθημάτων (PE), της εμπλοκής (Ε), των σχέσεων (R), του νοήματος (M) και των επιτευγμάτων (A).
Προσωπικά θεωρώ ότι η ευημερία είναι μια υποκειμενική έννοια, που αν και ο καθένας από εμάς την αντιλαμβάνεται διαφορετικά συγκλίνουμε στο ότι οι υποστηρικτικές σχέσεις, το νόημα που αποδίδουμε στη ζωή μας και η αίσθηση ότι τα καταφέρνουμε, ότι νιώθουμε καλά με τον εαυτό μας (σε κάθε διάσταση, συναισθηματική, ψυχολογική, σωματική…) είναι απαραίτητα στοιχεία για την ύπαρξη του ευ ζην. Θα ενθάρρυνα τον κάθε ένα από εμάς να ορίσει τι σημαίνει για τον ίδιο ευ ζην και να προσπαθήσει να ρυθμίσει τη ζωή του με βάση το δικό του νόημα.
4. Η έννοια της θλίψης και της κατάθλιψης συχνά
συγχέονται. Ποια είναι τα συμπτώματα ώστε να αναγνωρίσει κάποιος τι πραγματικά έχει;
Φανταστείτε ότι το «φυσιολογικό» και το «παθολογικό» βρίσκονται στο ίδιο συνεχές και αποτελούν τα δύο άκρα του. Η διαχωριστική γραμμή έγκειται ως προς τη συχνότητα, το βαθμό δυσφορίας, τη μείωση της λειτουργικότητας που προκαλεί στον άνθρωπο που βιώνει το σύμπτωμα, καθώς και στη διάρκεια.
Η θλίψη, λοιπόν, είναι ένα φυσιολογικό και πανανθρώπινο συναίσθημα το οποίο είναι αναπόσπαστο κομμάτι μας της ανθρώπινης φύσης μας. Όπως όλα μας τα συναισθήματα έτσι και η θλίψη, όση δυσφορία και να προκαλεί είναι μια πληροφορία πολύτιμη, φέρει κάποιο μήνυμα που χρειάζεται να αποκωδικοποιήσουμε.
Η κατάθλιψη είναι μια λέξη που χαρακτηρίζει την ύπαρξη μιας ψυχοπαθολογικής κατάστασης, η οποία επηρεάζει συναισθηματικά, γνωστικά και συμπεριφορικά τους ανθρώπους που τη βιώνουν. Αν και οι λόγοι για τους οποίους μπορεί να εκδηλώσει κάποιος κατάθλιψη είναι πάρα πολλοί και κάποιοι απ´ αυτούς μπορεί να μην είναι και συνειδητοί, τα συμπτώματα της κατάθλιψης είναι κοινά. Περιλαμβάνουν για τουλάχιστον 2 εβδομάδες την απώλεια της ευχαρίστησης για δραστηριότητες που έφερναν ικανοποίηση στο παρελθόν, αλλαγές στη διατροφή και τον ύπνο (περισσότερο ή λιγότερο σε σχέση με το σύνηθες για τον καθένα), δυσκολία στη συγκέντρωση, βαθιά αίσθηση θλίψης και ματαιότητας, ανηδονία, σωματική κούραση και μειωμένη ενέργεια, αίσθηση αναξιότητας και ενοχής, ακόμη και σκέψεις θανάτου ή επαναλαμβανόμενες αυτοκτονικές σκέψεις. Θα λέγαμε ότι σε ανθρώπους που έχουν διαγνωστεί με κατάθλιψη παρατηρούμε μια σταδιακή μείωση της λειτουργικότητάς τους, ακόμα και σε καθημερινές ρουτίνες όπως για παράδειγμα η προσωπική υγιεινή, η αυτοφροντίδα και η διάθεση για κοινωνικοποίηση. Εάν κάποιος έχει παρατηρήσει κάποια απ’ αυτά τα συμπτώματα ή αναρωτιέται για το εάν είναι φυσιολογικό ή όχι αυτό που βιώνει, θα πρέπει να ζητήσει άμεσα τη βοήθεια ενός ειδικού ψυχικής υγείας. Η θεραπεία της κατάθλιψης μπορεί να περιλαμβάνει τη συνταγογράφηση φαρμακευτικής αγωγής από ψυχίατρο, την ψυχοθεραπεία ή ένα συνδυασμό και των δύο. Η κάθε περίπτωση είναι μοναδική και χρειάζεται να αντιμετωπίζεται εξατομικευμένα.
5. Πόσο έχει αλλάξει η ψυχολογία σαν επιστήμη τα τελευταία 20 χρόνια;
Η επιστήμη της ψυχολογίας για πολλά χρόνια ήταν εστιασμένη αποκλειστικά στη διάγνωση και τη θεραπεία της ψυχοπαθολογίας. Σε αντιδιαστολή με αυτό, ιδρύθηκε ο κλάδος της Θετικής Ψυχολογίας από τους Seligman & Csikszentmihalyi το 2000, για να καλύψει το κενό που είχαμε βιβλιογραφικά ως προς το τι βοηθάει τους ανθρώπους να καλλιεργούν και τις θετικές τους ποιότητες, χωρίς ωστόσο να υποτιμάει το γεγονός ότι και οι δυσκολίες είναι κομμάτι της φύσης μας. Παρατηρώ ότι τα τελευταία 20 χρόνια ο κλάδος της ψυχολογίας εν γένη έχει θέσει ως απώτερο σκοπό να κατανοήσει βαθύτερα τις ανθρώπινες δυνατότητες, τα κίνητρα, τα συναισθήματα, την αξιοποίηση του δυναμικού που έχουμε οι άνθρωποι και την απόδοση ενός προσωπικού νοήματος. Πλέον ο ρόλος του θεραπευτή δεν είναι να κατευθύνει τους θεραπευόμενους σε μια και μοναδική αλήθεια, αλλά να τους βοηθήσει να επιλέξουν οι ίδιοι την αλήθεια τους. Η ψυχολογία πλέον εστιάζει και στα δυνατά σημεία που έχουμε οι άνθρωποι και επικεντρώνεται τόσο στην ψυχοπαθολογία όσο και την υποστήριξη για κάποια θέματα, τα οποία μπορεί να μη χαρακτηρίζονται ψυχιατρικά, όπως για παράδειγμα οι δυσκολίες που αντιμετωπίζουν οι γονείς στο ρόλο τους.
6. Ποια θεωρείτε πως είναι τα βασικά χαρακτηριστικά ενός καλού ψυχολόγου;
Ένας καλός ψυχολόγος για μένα είναι ένας ειδικός που έχει επίγνωση των δικών του ανθρώπινων δυσκολιών και αντιμετωπίζει ισότιμα τους ανθρώπους που τον εμπιστεύονται. Έχει, σαφώς, την ανάλογη εκπαίδευση για να ασκήσει ψυχοθεραπεία, η οποία περιλαμβάνει εκτός του βασικού πτυχίου, τουλάχιστον ακόμη 4 έτη εξειδίκευσης σε κάποια ή κάποιες θεραπευτικές προσεγγίσεις. Συγχρόνως, τηρεί τον κώδικα δεοντολογίας και δε σταματάει να εκπαιδεύεται και να ενημερώνεται για όλες τις εξελίξεις του κλάδου. Για εμένα είναι προϋπόθεση να έχει μπει και ο ίδιος σε διαδικασία ψυχοθεραπείας και να είναι σε εποπτεία.
Επιπλέον, ένας καλός θεραπευτής έχει την ικανότητα να ακούει προσεκτικά με πρόθεση να κατανοήσει όσα λέει αλλά και όσα δε λέει ο θεραπευόμενός του και θέτει ερωτήσεις που διευκολύνουν την αφήγηση του θεραπευόμενου. Γνωρίζει τη μετασχηματιστική δύναμη του διαλόγου και εμπιστεύεται τις δυνάμεις του θεραπευόμενού του. Είναι ικανός να συνάπτει σχέσεις βασισμένες στην αποδοχή, την ενσυναίσθηση και τη ζεστασιά. Προσωπικά πιστεύω ακράδαντα ότι το πιο θεραπευτικό συστατικό της ψυχοθεραπείας είναι η σχέση θεραπευτή- θεραπευόμενου. Επομένως, εάν κάποιος βρίσκεται σε αναζήτηση επαγγελματία ψυχικής υγείας θα του πρότεινα εκτός απ´ τα τυπικά χαρακτηριστικά να εμπιστευτεί το συναίσθημά του για το πως αισθάνεται με το θεραπευτή του. Αν ανοίγεται και νιώθει άνετα σίγουρα είναι μια καλή ένδειξη ότι είναι σε ένα συμβατό με τον ίδιο θεραπευτή. Το καλός επαγγελματίας, ειδικά στα ανθρωπιστικά επαγγέλματα, μπορεί να είναι ένας εντελώς υποκειμενικός χαρακτηρισμός. Κλείνοντας, να τονίσω ότι ένας καλός θεραπευτής έχει επίγνωση και είναι σε συμφιλίωση με τη σκέψη ότι δεν υπάρχει τέλειος θεραπευτής. Σ’ αυτό το πλαίσιο είναι ιδιαίτερα βοηθητικό να δέχεται ανατροφοδότηση από τους θεραπευόμενούς του και να προσπαθεί συνεχώς να βελτιώνεται στον επαγγελματικό του ρόλο.
7. Πόσο εύκολο είναι να κυνηγάμε τα όνειρα μας;
Το να κυνηγάμε τα όνειρά μας, αν και είναι μια συμβουλή που ακούγεται πολύ συχνά, μπορεί να είναι απ´ τα πιο περίπλοκα πράγματα που θα κληθούμε να κάνουμε. Το να ακούσουμε τις επιθυμίες μας, αρχικά προϋποθέτει να έχουμε επαφή με αυτές και να είμαστε βέβαιοι ότι είναι δικές μας και δε μας έχουν «φορεθεί» από τους σημαντικούς άλλους στη ζωή μας. Η διαδικασία αυτού του διαχωρισμού για κάποιους ανθρώπους μπορεί να είναι ιδιαίτερα επώδυνη.
Επίσης, το να κυνηγήσω τα όνειρά μου σημαίνει να πάρω την ευθύνη του εαυτού μου. Η απόλυτη ευθύνη σημαίνει και την απόλυτη ελευθερία, αλλά αλήθεια πόσοι από εμάς αντέχουμε να αναλάβουμε την ευθύνη μας; Συγχρόνως, η πραγματοποίηση του οράματός μου σημαίνει στοχοθεσία, επιμονή, υπομονή και ανοχή στη δυσφορία και το χρόνο που μπορεί να χρειαστεί μέχρι να δω τα αποτελέσματα που επιθυμώ. Προσωπικά, θεωρώ ότι αυτό που μας διευκολύνει να πραγματοποιούμε τα όνειρά μας είναι να ξεκαθαρίσουμε τα κίνητρά μας και να συνειδητοποιήσουμε τι μπορεί να λειτουργήσει βοηθητικά για εμάς και τι ανασταλτικά. Η επίγνωση αυτή, όσο δύσκολη και να είναι μας φέρνει ένα βήμα πιο κοντά στο να υλοποιήσουμε τους στόχους και να ζήσουμε σε επαφή με τις επιθυμίες μας.
Δες περισσότερα για την Ψυχοθεραπεύτρια Γλυκερία Αποστολοπούλου και κλείσε online συνεδρία!